Mỗi khi xuất hiện, hiện tượng triều cường (hay còn gọi là thủy triều cường) khiến mực nước biển, nước sông dâng cao bất thường, gây ngập lụt nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống, sản xuất và giao thông ở các vùng ven biển và cửa sông. Đây là một hiện tượng tự nhiên nhưng đang có xu hướng gia tăng mức độ nghiêm trọng do biến đổi khí hậu.
Vậy, bản chất khoa học của triều cường là gì, đâu là những nguyên nhân chính và làm thế nào để giảm thiểu tối đa những thiệt hại do nó gây ra? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết qua bài viết dưới đây!
Triều cường là gì? Chu kỳ và định nghĩa khoa học
Triều cường (Spring Tide) là hiện tượng mực nước biển dâng lên đến mức cao nhất trong một chu kỳ thủy triều nhất định, thường được tính theo nửa tháng âm lịch.
Nguyên tắc hình thành (Triều cường)
Triều cường xảy ra khi Mặt Trời, Mặt Trăng và Trái Đất nằm thẳng hàng (gần thẳng hàng), khiến lực hấp dẫn tổng hợp của Mặt Trăng và Mặt Trời tác động cộng hưởng mạnh nhất lên các khối nước trên Trái Đất. Hiện tượng này thường xảy ra vào:
- Ngày trăng tròn (Rằm, khoảng ngày 15, 16 âm lịch).
- Ngày không trăng (ngày Sóc, khoảng ngày 30 hoặc 1 âm lịch).
Phân biệt Triều cường và Triều kém
- Triều cường (Spring Tide): Mực nước đạt đỉnh cao nhất, xảy ra khi Mặt Trời, Mặt Trăng và Trái Đất thẳng hàng (lực hấp dẫn cộng hưởng).
- Triều kém (Neap Tide): Mực nước có dao động nhỏ nhất (thấp nhất), xảy ra khi Mặt Trời, Mặt Trăng và Trái Đất tạo thành một góc vuông góc (lực hấp dẫn triệt tiêu lẫn nhau một phần). Triều kém thường diễn ra khoảng 7 ngày sau triều cường (ngày 8 và 23 âm lịch hàng tháng).
Nguyên nhân chính hình thành triều cường
Hiện tượng triều cường là kết quả của sự kết hợp giữa các yếu tố thiên văn, địa lý và khí hậu:
Lực hấp dẫn thiên văn (Nguyên nhân chủ yếu)
Lực hấp dẫn của Mặt Trăng có tác động mạnh mẽ nhất do khoảng cách gần. Khi Mặt Trăng và Mặt Trời cùng thẳng hàng với Trái Đất, lực hấp dẫn tổng hợp sẽ kéo các khối nước về phía chúng, tạo nên những đợt triều cường lớn.
Yếu tố khoảng cách (Thiên văn)
Mức độ triều cường còn phụ thuộc vào khoảng cách giữa các thiên thể:
- Chu kỳ Mặt Trăng – Trái Đất: Khi Mặt Trăng ở vị trí cận địa (gần Trái Đất nhất), lực hút sẽ mạnh hơn, làm gia tăng biên độ triều cường.
- Chu kỳ Mặt Trời – Trái Đất: Triều cường đạt đỉnh cao nhất trong năm khi Trái Đất ở vị trí cận nhật (gần Mặt Trời nhất, thường vào mùa đông ở Bán cầu Bắc).
Yếu tố Địa lý, Khí tượng và Thủy văn
- Gió và Bão: Gió mạnh hoặc bão lớn đẩy nước biển dồn vào bờ, gây ra nước dâng do bão (Storm Surge), kết hợp với triều cường sẽ gây ngập lụt thảm khốc.
- Biến đổi Khí hậu và Nước biển dâng: Mực nước biển trung bình toàn cầu gia tăng do sự tan chảy của băng và giãn nở nhiệt của nước biển. Sự gia tăng mực nước nền này khiến các đợt triều cường thông thường cũng đạt đến mức cao nguy hiểm hơn, làm tăng tần suất ngập lụt.
- Lượng nước đổ về (Mùa mưa): Vào mùa mưa, lượng nước từ hệ thống sông ngòi đổ về cửa biển lớn, kết hợp với triều cường tại cửa sông sẽ làm mực nước dâng cao đột ngột, gây ngập úng các khu vực hạ lưu và đồng bằng.
Triều cường theo mùa: Thời điểm xảy ra và dự báo
Dao động của triều cường thay đổi theo vị trí tương đối của Trái Đất so với Mặt Trời (theo chu kỳ năm):
Triều cường mùa đông (Đạt đỉnh cao nhất)
- Thời điểm: Thường xảy ra vào các tháng 10, 11 và 12 âm lịch.
- Đặc điểm: Đây là giai đoạn triều cường đạt ngưỡng cao nhất trong năm. Nguyên nhân là do Trái Đất di chuyển gần vị trí cận nhật (gần Mặt Trời nhất), đồng thời vị trí của Mặt Trăng cũng thường ở vị trí cận địa (gần Trái Đất nhất). Sự cộng hưởng lực hút này khiến biên độ thủy triều lớn nhất.
- Hậu quả: Thường gây ngập lụt nghiêm trọng ở các vùng trũng thấp.
Triều cường mùa xuân và mùa thu (Mức trung bình)
- Thời điểm: Xảy ra vào các ngày Sóc và Rằm trong hai mùa này (khoảng tháng 3 và tháng 9 Dương lịch).
- Đặc điểm: Mực thủy triều ở mức trung bình do các yếu tố thiên văn ở vị trí cân bằng hơn. Tuy nhiên, nếu kết hợp với mưa lớn hoặc gió mùa, mực nước vẫn có thể vượt ngưỡng báo động.
Triều cường mùa hè (Thấp nhất)
- Thời điểm: Thường xuất hiện vào các ngày Sóc và Rằm của các tháng mùa hè.
- Đặc điểm: Mùa hè là thời điểm triều cường có biên độ thấp nhất trong năm. Nguyên nhân là do Trái Đất di chuyển xa Mặt Trời (viễn nhật), đồng thời Mặt Trăng cũng thường ở vị trí xa Trái Đất hơn (viễn địa), khiến tổng hợp lực hút yếu hơn.
- Hậu quả: Hiếm khi ghi nhận tình trạng ngập lụt do triều cường đơn thuần.
Tác động của triều cường và các khu vực bị ảnh hưởng tại Việt Nam
Triều cường mang lại cả những tác động tích cực và tiêu cực đáng kể đối với môi trường và đời sống con người. Tốt nhất bạn nên theo dõi dự báo thời tiết, các hiện tượng thiên nhiên để có biện pháp phòng tránh khi rủi ro xảy ra cũng như tận dụng cơ hội tốt nhất!
Ảnh hưởng tiêu cực (Nguy cơ)
- Ngập lụt đô thị và giao thông: Gây ngập sâu tại các vùng trũng ven biển, cửa sông, làm gián đoạn sinh hoạt, kinh doanh và giao thông nghiêm trọng (điển hình là TP. Hồ Chí Minh, khu vực Đồng bằng sông Cửu Long).
- Xâm nhập mặn: Nước biển dâng cao đẩy nước mặn vào sâu trong đất liền qua hệ thống sông ngòi, làm nhiễm mặn đất đai và nguồn nước ngọt, ảnh hưởng nặng nề đến các vùng trồng lúa, cây ăn trái.
- Ô nhiễm môi trường: Gây tràn hệ thống thoát nước, làm ô nhiễm nguồn nước ngầm và nước mặt, tăng nguy cơ phát sinh bệnh tật.
- Thiệt hại cơ sở hạ tầng: Phá hủy đê điều, cầu cảng và các công trình xây dựng ven biển.
Ảnh hưởng tích cực (Lợi ích)
- Tưới tiêu và cải tạo đất: Người dân có thể tận dụng triều cường để dẫn nước vào ruộng, rửa mặn, tiêu úng, thau chua rửa phèn trong các vùng quy hoạch nông nghiệp ven biển.
- Phát triển thủy sản: Giúp lưu thông nước trong các ao, hồ nuôi trồng thủy sản, cải thiện môi trường sống và gia tăng sản lượng.
- Hỗ trợ giao thông đường thủy: Thủy triều lên giúp tàu thuyền trọng tải lớn dễ dàng ra vào cảng.
Các khu vực thường chịu ảnh hưởng
Tại Việt Nam, triều cường gây thiệt hại lớn nhất ở các khu vực có độ cao thấp, nhiều sông ngòi và chịu ảnh hưởng mạnh từ cả nước biển lẫn nước sông:
- Đồng bằng sông Cửu Long: Các tỉnh Tiền Giang, Bến Tre, Cần Thơ, Sóc Trăng… chịu ảnh hưởng kép từ triều cường và xâm nhập mặn.
- Thành phố Hồ Chí Minh: Các khu vực trũng thấp ven sông như Quận 7, Quận 8, Huyện Nhà Bè, Bình Chánh, và Thành phố Thủ Đức thường xuyên bị ngập lụt khi triều cường kết hợp mưa.
- Các tỉnh ven biển miền Trung: Mặc dù ít bị ngập do triều cường đơn thuần, nhưng khi triều cường kết hợp với bão hoặc áp thấp nhiệt đới, nguy cơ nước dâng do bão và ngập lụt ven bờ rất cao.
Các giải pháp đồng bộ giảm thiểu tác động của triều cường
Để sống chung và giảm thiểu thiệt hại do triều cường, cần có các giải pháp đồng bộ và thích ứng lâu dài:
Xây dựng và nâng cấp hệ thống đê kè, cống ngăn triều
Thi công các tuyến đê bao ven sông, kè chắn sóng ven biển và hệ thống cống ngăn triều hiện đại (ví dụ như Dự án chống ngập 10.000 tỷ ở TP.HCM) nhằm kiểm soát mực nước và ngăn nước triều xâm nhập sâu vào nội đồng và đô thị.
Cải tạo hệ thống thoát nước đô thị và nạo vét kênh rạch
Đầu tư xây dựng và cải tạo các tuyến cống, kênh rạch nội thành đủ khả năng tiêu thoát nước nhanh chóng khi triều cường rút. Việc nạo vét thường xuyên là bắt buộc để loại bỏ bùn đất, rác thải, giúp tăng khả năng trữ và thoát nước.
Trồng rừng phòng hộ ven biển và bảo vệ hệ sinh thái
Rừng ngập mặn là tấm chắn tự nhiên hiệu quả nhất. Việc tái tạo và bảo vệ các khu rừng ngập mặn ven biển giúp giảm xung lực của sóng triều, ổn định đất đai, hạn chế xói mòn và bảo vệ đê điều một cách bền vững.
Quy hoạch đô thị và nông nghiệp thích ứng
Trong quy hoạch, cần xác định rõ các khu vực nguy cơ cao, hạn chế xây dựng các công trình trọng điểm ở vùng trũng thấp. Trong nông nghiệp, cần chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi sang các giống chịu mặn, thích nghi với điều kiện triều cường và xâm nhập mặn ngày càng gay gắt.
Nâng cao năng lực dự báo và cảnh báo sớm
Đầu tư vào công nghệ dự báo khí tượng thủy văn để cung cấp thông tin triều cường chính xác, chi tiết theo giờ, theo khu vực. Thông tin cảnh báo sớm cần được truyền tải kịp thời đến người dân thông qua nhiều kênh khác nhau để họ chủ động chuẩn bị và di chuyển tài sản.
Câu hỏi thường gặp (FAQs)
Khi nào gọi là triều cường?
Triều cường xảy ra khi Mặt Trăng, Mặt Trời và Trái Đất nằm thẳng hàng, khiến lực hấp dẫn cộng hưởng mạnh nhất, thường là vào ngày Rằm (15, 16 âm lịch) và ngày Sóc (30, 1 âm lịch) hàng tháng.
Triều cường và triều kém khác nhau như thế nào?
- Triều cường (Spring Tide): Nước dâng lên cao nhất (thẳng hàng).
- Triều kém (Neap Tide): Nước có biên độ dao động nhỏ nhất (vuông góc).
Tại sao triều cường mùa đông lại cao nhất trong năm?
Triều cường đạt đỉnh vào mùa đông (tháng 10, 11, 12 âm lịch) vì lúc này Trái Đất thường ở vị trí gần Mặt Trời nhất (cận nhật), làm gia tăng tổng hợp lực hấp dẫn thiên văn.
Vậy là bài viết đã giải đáp triều cường là gì cùng những nguyên nhân chính và bí quết giảm thiểu tối đa những thiệt hại. Mong rằng những kiến thức này sẽ hữu ích với bạn. Ngoài ra đừng quên tìm hiểu thời tiết ngày mai như thế nào chuẩn xác nhất từ nền tảng uy tín nhé!
